Jordmorskulen, som vart oppretta i 1818, var den første formelle utdanninga for kvinner her i landet. Jordmoryrket var det første profesjonelle yrket som var ope for kvinner – og berre for kvinner – og jordmødrene var dei første offentleg tilsette kvinnelege funksjonærane i landet vårt.
Den første jordmorordninga på landsbygda
I Møre og Romsdal har distriktsjordmødrene ein spesiell lang tradisjon. Det var nemleg i dette fylket at den første organiserte jordmorordninga på landsbygda i Noreg kom i gang. Historikar Atle Døssland ved Høgskolen i Volda har forska på denne første jordmorordninga. Det var amtmann Even Hammer som tok initiativet, og det var amtslegen som skulle stå for opplæringa av dei kvinnene som prestane meinte var skikka til yrket. Nokre få kvinner vart utdanna på denne måten, har Døssland funne ut. Den første var Marte Larsdotter Heissa (1753-1817). Marte var frå Sykkylven, men gifte seg og budde på Heissa i det som no er Ålesund kommune. Marte Larsdotter vart altså den første utdanna jordmora, ja, den første utdanne kvinna i det heile, på landsbygda på Sunnmøre.
Utdanning
I 1818 vart det oppretta jordmorskule i Christiania. Frå 1818 til 1833 var det Møre og Romsdal (Romsdals amt) saman med Akershus og Christiania som hadde flest elevar ved skulen. I 1829 var så mykje som 6 av 28 kandidatar frå Romsdals amt. Grunnen var at Møre og Romsdal gav stipend til dei som ville utdanne seg til jordmødrer mot at dei forplikta seg til å kome attende til amtet. Dette var eit svært viktig tiltak for elles ville dei fleste rett og slett ikkje ha hatt råd til å utdanne seg. Med eit avbrot frå 1836 til 1848 gav fylket stipend til jordmorskuleelevar fram til 1918. I mellomtida var også Jordmorskulen i Bergen komen til og svært mange jordmødrer frå Sunnmøre vart utdanna der.
Ein lang kamp for aksept
Men sjølv om leiinga i amtet var oppteken av å få ei jordmorteneste i fylket var dei ulike lokalsamfunna og dei folkevalde i kommunane ikkje so positive og dei første jordmødrene hadde ein stri jobb med å verte godtekne og brukte. Folk trudde seg heller til dei tradisjonelle hjelpekonene som dei kjente og som ikkje kosta noko.
Men dette synet endra seg mot slutten av 1800-talet. Etter kvart som medisinvitskapen gjorde sjumilssteg med oppdaging av bakteriar og kunnskap om korleis sjukdom smitta, vaks også jordmora si prestisje. Tida frå 1890 til 1920 var distriktsjordmødrene si stordomstid, kan ein seie. I 1920 var talet på jordmødrer på det aller høgste. Då var dei, inkludert det mindretalet som arbeidde på sjukehus, 1466 yrkesaktive. Heimefødslar var det normale over heile landet og dei fleste barn som vart fødde vart hjelpte til verda av ei distriktsjordmor.
På det meste var det 90 jordmordistrikt i Møre og Romsdal, 38 av dei på Sunnmøre. Det var: Vannylven, Søvde, Nordre Sande, Søndre Sande, Indre Herøy, Ytre Herøy, Leikanger, Ulstein, Hareid, Vartdal, Øyralandet, Austefjord, Kilsfjord, Dalsfjord, Ørsta, Hjørundfjord, Storfjord, Geiranger, Sunnylven, Eidsdalen, Valldal, Tafjord, Stranda, Stordal, Sykkylven, Velledalen, Sørestranda, Ørskog, Vatne, Skodje, Øyene, Nørvøy, Vegsund, Grytastanda, Sula, Vigra, Haram og Fjørtoft.
Sentralisering
Etter kvart vart det meir og meir vanleg å føde anten på fødestover eller på fødeheimen/sjukehuset og frå 1950 gjekk både talet på jordmordistrikt ned. Distrikt vart slått saman og det vart færre og færre jordmødrer. Denne sentraliseringa var ein del av ein medveten politikk når ein skulle bygge opp velferdsstaten etter krigen.
I det siste tiåret fram til den nye kommunelova kom vart distriktsjordmødrene nærast utradert. I 1972 var det 250 av dei, i 1983 var det berre 100 att og dei fleste nærma seg pensjonsalderen. Slik døydde ei særmerkt kvinnerolle ut. Dei kommunejordmødrene vi no finn i landet har ei heilt anna yrkesrolle og ein heilt annan arbeidsdag enn det dei gamle distriktsjordmødrene hadde.
Bok om distriktsjordmødrene på Sunnmøre
Aud Farstad er historikar og har lenge interessert seg for historia til distriktsjordmødrene på Sunnmøre. Ho har skrive hovudoppgåve i historie om helsevesenet på Sunnmøre på 1800-talet. I samarbeid med Sunnmøre Museum arbeidde ho i 1994 – 1996 med eit innsamling og intervjuprosjekt omkring distriktsjordmødrene på Sunnøre. Eit arbeid som konkluderte med ei vandreutstilling som mellom anna vart vist på ein internasjonal jordmorkongress i Oslo i mai 1996. Ho arbeider no med ei bok om distriktsjordmødrene på Sunnmøre. I samband med boka er ho interessert i fleire opplysningar om denne yrkesgruppa og dei spora jordmødrene har lagt etter seg i bygdene. Ho er interessert i foto, skildringar av heimefødslar med distriktsjordmora til hjelp, opplysningar om jordmødrer, opplysningar om stadar som er kalla opp etter jordmødre (jordmorgarden osb). Ta gjerne kontakt med henne på telefon 97765711 eller på e-post: audfar@online.no