Det var på sett og vis heilt tilfeldig at eg oppdaga saka. Ein gjest på Statsarkivet hadde tinga eit arkivstykke frå Sundfjord og Nordfjords futearkiv, ein pakke med domsaktar. Med så mykje papir som me har her i huset, så er det ikkje fritt for at ein stor del av det er rimeleg tørt, ikkje berre bokstavelig. Men så er det og dei sakane som ein verkelig kan klemme ”juicen” ut av, for å seie det på ekte norsk, og domsakt nr 6, 1876 i Sunnfjord og Nordfjords futearkiv er ein slik sak. Når rekvirenten av boksen så gjennom dokumenta fann han nokre vedlegg til domen. Vedlegga var formklipte papirstykke forma som sauøyre. Han tykte nok det var både interessant og spennande, for han tok dei med opp til skranken for å vise dei til meg. På den måten vart interessa mi og vekt.
Forteljinga er satt til øyane Reksta og Kinn i Flora, den gongen dei var i Kinns tinglag. På garden Kinn budde den 53 år gamle husmannen Anders med kone og fire born – den femte var for tida på tukthuset i Bergen. På gården Rongsø (under Reksten Ytre) budde sjølveigaren Johan med si kone og fire born. Sett i frå 2009 skal det moglegvis ein god dose fantasi til for å leve seg inn i livskåra til desse folka, men me kan forsiktig anta at det var relativt tøft – og det var nok ikkje betre om man i tillegg var husmann og ikkje eigde noko sjølve.
1ste Februar 1876 vart Anders tiltalt for ”Vaaren 1875 at have tilegnet sig et Johan Andreassen tilhørende Faar med Lam samt for at have ladt Faaret klippe”. No har eg tidligare nemnt dei formklipte papirstykka, så når eg leste tiltalen trudde eg fyst at han var tiltalt for å ha klipt i øyret på sauen… men slik var det ikkje. Han var tiltalt for å ha merka om sauen og klippa av ulla (men, da indirekte klippa øyret også). Det hadde seg slik at ein av sakas vitnar hadde funne den aktuelle sauen i felles utmark. Vitnet trudde at det høyrde til tiltalte og fekk nokon av tiltaltes menn til å hente sauen. Når sauen so vart ført til tiltalte vart ho klipt og antakeleg merka i øyret. Klagar meinte på si side at tiltalte ikkje kunne ha feiltolka øyremerket og sett at det ikkje var hans sau, og derfor hadde klipt ulla med fullt overlegg.
Sjølve saka går meir i detalj på desse punkta, då spesifikt med dei formklipte papirøyrane. Øyrebevisa er ikkje av dei mest overbevisande, og det kan synast som Sorenskrivarens Fuldmægtig Cand.juris Meidell og hans lagrettsmænd, har lagt meir vekt på orda som falt i rettslokalet (saka vart ført i Sagfører Smiths hus, på hans oppmodning sidan han nyleg hadde vore sjuk) og truverda til klagar, som synast å ha vore vurdert som høgare enn tiltaltes truverd.
”Thi Kjendes for Rett: Tiltalte, bør for første Gangs simpelt Tyveri at hensettes i Fengsel paa Vand og Brød i 10 – ti- Dage. Han vil desiden have at udrede i Erstatning til anklager 82 – to og otti – Skilling, samt Sagens ham forøvrigt paahvilende Omkostninger, hvoriblant Salær til Referenten, Overrettssagfører Steen, 20 – tyve – Species og til Forsvarer, Overrettssagfører Smitt, 8 – otte – Specier.”
Med det var saken avslutta. Men min historie er ikkje heilt ferdig. Denne saka, i si heilskap, vart presentert i Digitalarkivet ikkje så lenge etter ho vart oppdaga, julen 2007 meiner eg. Ho vart publisert i samband med eit øyremerkeregister for sau i deler av Hordaland. Om saka var av stor interesse for mange veit eg ikkje, men om lag eit år seinare hende det noko. Ein gjest kom på lesesalen og skreiv ut ein rekvisisjon på den aktuelle boksen frå futearkivet. Eg såg med ein gong at dette var same boksa som saka låg i, så eg nemnde for gjesten at her var noko artige saker oppi her, papirklipte øyre etc. Då smilte han og sa at han visste om det. Tiltalte i saken var hans tipp eller tipp-tipp oldefar. Han var takksam for at me hadde lagt ut materialet på Digitalarkivet, for det hadde hjelpt han å finne ut meir om slekta. At tipp eller tipptipp oldefaren hadde vore dømd som sauetjuv i 1876, var ikkje noko han vart særs indignert over, det var meir å rekne som eksotisk.
Og sånn enda den forteljinga.