Solglytt
Nr 6. Sundag 10.oktober 1909 1 aarg.
Geografi og kjærlighed.
- skodespel i ei vending -
Dei som spelar:
Per Persen, gardbrukar paa Ringerike.
Pernelle Pettersen lærarinna
Stova er ei vanleg bondestova. Per sit um eit rundbord og ventar kjæresten. Dei skal gifta seg um 2 maanar, - er meinigi.
Han er innfluttar fraa Voss, ho er Ringeriksgjenta.
- Det bankar paa -
Per:
Kom inn !
Pernelle:
-kjem sendande med bøker under armen, smørblid-
God kveld, kjære Per! Men sitter du saa ensom?
Per:
Eg bør helst vera aaleine naar eg ventar deg.
-Ho Pernelle tokkar seg burt til han og gjev han ein liten ”overhaling” paa truten-
Pernelle:
Gid! hvor her er hyggelig hos dei min Kjære Per
Tenk! hele 2 maanter! Men gid kor hyggelig det skal bli.
Per:
Kva vil du med bøker i kveld? Søte engelen min. Eg tenkte me kunde tala saman i kveld.
Pernelle:
Ja visst, vi skal nok tale sammen. Men je maa se paa leksen. Jeg skal bare se litt paa næringsveiene i Norge og det er snart gjort. Saa skal vi nok prate sammen etterpaa.
-Dermed gjev ho Per ein paa truten att.-
Per:
Ja, ja, les no fort daa og lat meg faa læra litt same stundi.
Pernelle:
-les i Hafner side 28
”….-Paa Vestlandet holder man især mange sauer for her er det saa varmt at dyrene kann gaa ute hele vinteren igjennom og sauerne er saa nøysomme at de klarer sig med vinterbeiterne.-”
Per:
Men kva segjer du søte Pernelle
Pernelle:
Læste jeg gæli kanskje. Ho les uppatt.
Per:
-Slær boki hennar ihop og hiver henne i bordet so det syng. Det er lygn, Pernelle!
Pernelle:
Trøyste mig! Er dette løgn. No har jeg lært ungarne mine dette i 7 aar og saa skulde det være løgn?
Per:
Ja visst er det løgn, stor løgn.
Pernelle:
Hvem skal jeg saa tru Hafner eller du Kjære Per.
Per:
Tru kven du vil men lygn er det.
Voss er paa Vestlandet og. Men der hev me sauerne (ute) inne fraa fyrste dagarne i november til fyrste dagarne i mai, umlag 6 maanar.
Det finst berre nokre øyar lengst ute mot havet der det er lite snø, men mykje regn. Der hev dei nokre utegangssauer.
Men det er meir enn desse øyarne me kallar for Vestlandet. Det burde bokmakarane vita, tykkjer eg.
Pernelle:
Du veit mye du Per. -Ho tek Horn Geografi og les.
”Alle vestlendinger henter sin tarvelige næring fraa havet. De eneste rige er de som har spekulert heldig i handel og skipsrederi.
I disse træfatige egne nøies man med et lidet husrum og benytter torv til brændsel.
Den lætte og rigelige adgang oplændinger har til skog gjør at han bor som en herremand ofte i storartede vaaninger som opvarmes med uhyre baal av brændeved.
Per:
Men eg trur dei er ruskande galne desse bokskrivarane. Det er nok skilnad mykje skilnad paa Austland og Vestland men ikkje so stor.
Det burde Hafner og Horn vita.
Det er langt fraa dei ytste skjer og inn til ryggen av Langfjelli.
Den ”tarvelege næring” er fisk upp i fjelldalarne og der dei ikkje ser ei sild eller ein turrfisk aaret rundt.
Desse herremend i storartede vaaninger hev eg set lite til her og endaa mindre dei uhyre baal. Eg hev frose mykje meir inn i husi her enn heime.
Eg hev vore i mange bygder der vest men aldri hev eg set at dei brenner torv. Eg veit nok dei gjer det ute ved havkanten og paa jæren.
Men det er daa berre ein liten dett av Vestlandet.
Pernelle:
Men Per da! No lyg du visst. Du har inte vært paa skule og saa skal du ta til aa snu upp ned paa alt her i boka.
Per:
Nei eg lyg ikkje. Eg skal segja deg det frøken at ein lærer 10 gongar so mykje geografi naar ein er ute aa reiser enn aa setja seg til aa pugge i skulen ei bok som lyg.
Pernelle:
De faar skiftes om løgna du og boka.
Per:
Nei eg slær ikkje av det minste. Vestlandet er nok blomen av landet det for der var og er mange av storhovdingarne ifraa.
Den største diktaren i nordlandi hadde si vogga der. Holberg er namnet.
Og Wergeland han som song inn ein ny song for landet var vestlending.
Skulde kongen ha seg ein klok bonde til raadgjevar maatte han til Vestlandet etter han for Baard Haugland var mannen.
Og naar me sleit sambandet med Sverike maatte Mikkelsen fraa Vestlandet gjera det.
Kva hev Austlandet mot alt dette.
Ei gamall halvt nedrevi steinkyrkja paa Hamar kanskje. Ei som fortel um blautvorne hausar som veik under for fienden.
Og kor hev Austlendingarne kongsgravi som maaler seg med Harald Haarfagre si ved Haugesund.
Pernelle:
Men du elskar mei itte Per. Hadde du det gjort kunde du aldri segja so mykje vondt um mitt Austland.
Per:
Jau eg elskar deg men hatar lygni. Og aldri fær du meg til aa segja at svart er kvitt – at lygn er sanning.
Pernelle:
-samlar graatande bøkene sine-
Du fær ha takk for mei da Per. No kann di ha det so godt alene. Adjø.
-ho gjeng-
Per:
Adjø! Lat berre gaa.
Men at lærebøkerne kjem med slikt vas som dette er syrgjelegt at Vestlandet er eit fanteland utan kultur og folkeskikk.
Fedralandskjærleik!
Det er ein rar maate aa læra dei unge fedralandskjærleik.
Inkje under at det no er strid.
Men kann henda dei skal faa læra um att leksa um vestlendingen alle i hop!
-Duken fell-
(signaturen er vond å tyde, men det kan vere "PØ")
Bladstyrar: Rasmus Skaar
Ortnevik Ungdomslag vart skipa i 1904, og lagsavisa Solglytt har eksistert sidan 1909.
Talrike skribentar og redaktørar har forma innhaldet i dei handskrivne bøkene.
Ironi eller djupt alvor – tolkar vi tekstene rett?